New York Times
17-7-12
17-7-12
Michael Wines
Tháng 10 vừa qua, một nhóm
nhân vật “nặng ký” tụ họp ở một đại yến trong toà nhà chọc trời cao
nhất Bắc Kinh. Con của người kế nhiệm Mao Trạch Đông[1]
có mặt ở đó, cũng như con gái của vị chỉ huy quân sự thứ hai trong
gần 3 thập kỷ, cùng với người chị một cha khác mẹ với chủ tịch sắp
đến[2]
của Trung Quốc.
Chương Lập Phàm (Zhang
Lifan), một người có mặt hôm ấy, thuật lại: “ Bạn chỉ cần nhìn vào
số lượng những xe ôtô xịn và biển số số thấp”
Những cuộc họp tư riêng này
là một dấu hiệu cho thấy ngay cả một số người trong giới tinh hoa
cũng lo lắng về con đường mà Đảng Cộng sản đang vạch ra cho tương
lai Trung Quốc. Và đối với những người biện hộ cho thay đổi
chính trị, chúng cho hi vọng là những đảng viên có ảnh hưởng cũng
ủng hộ ý cho rằng một nước Trung Quốc tương lai nên cho công dân của
họ nhiều quyền hơn trong việc chọn lựa lãnh đạo và tìm bồi thường
cho những sự kêu ca của dân chúng, hai than phiền dài hạn về hệ
thống hiện nay.
Song, vấn đề là: Ngay khi
một nhóm bé nhỏ các nhà cải cách chính trị đang thu hút được sự ủng
hộ của nhiều nhân vật có quyền thế, thì nhóm này lại phân chia ra
nhiều phe phái không đồng ý với nhau về “cải cách” là thế nào, đừng
nói chi đến chuyện làm sao để thực hiện cải cách ấy. Hầu hết
nhóm này đều đồng ý rằng phải có những thay đổi căn bản: một hệ
thống luật pháp nằm ngoài sự kiểm soát của Đảng Cộng sản, bầu cử với
những quy luật thực sự và lựa chọn thực sự giữa các ứng cử viên khác
nhau. Tuy nhiên, ngay cả những người cực đoan nhất trong nhóm cũng
nghĩ rằng đó là những giấc mơ xa vời, cùng lắm là một phần của giai
đoạn cải cách thứ hai.
Thêm nữa, ngọn gió chính
trị không thổi theo hướng thuận lợi cho họ. Sự thất sủng ngoạn
mục vào mùa xuân vừa qua của Bạc Hi Lai (một thành viên Bộ Chính
trị, người đã công khai theo đuổi một triết lý dân tuý xung khắc với
những lãnh tụ ưu tú) là một bài học về những nguy hiểm của việc
thách thức tình trạng hiện hữu. Và sự im lặng của chính quyền xung
quanh sự cố Bạc Hi Lai cho thấy nỗi sợ hãi ở cấp cao rằng bất cứ một
sự công khai rạn nứt bề mặt đoàn kết của tập đoàn lãnh đạo nào cũng có
thể đưa đến sự tan vỡ quyền lực của tập đoàn này.
Hậu quả là, ít ai ở Trung
Quốc tin rằng, trong tương lai trước mắt, Đảng sẽ sẵn lòng tự thay
đổi. Ngay những người thuộc thành phần ưu tú (trong đó có thế
hệ “thái tử đảng” thứ hai, như vẫn thường gọi) sẵn sàng thảo luận về
những thay đổi cơ bản, những người này cũng muốn duy trì quyền lợi
của chính họ.
Chương Lập Phàm, một sử gia
từng công tác ở Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Trung Quốc nói: “So
sánh tình trạng hiện nay với 1989 thì những người hô hào cải cách
năm 1989 có nhiều thuận lợi hơn”, ông ám chỉ phong trào sinh viên
đòi dân chủ -- một phong trào được sự ủng hộ của một số lãnh đạo
Đảng quan trọng nhưng bị đè bẹp ờ quảng trường Thiên An Môn.
“Hai mươi năm sau sự cố ấy, những người cổ vũ cải tổ đã trở nên yếu
hơn. Bây giờ có quá nhiều quyền lợi gắn liền với chế độ, đến
mức những người biện hộ cải tổ ngày nay sẽ bị lập tức loại trừ nếu
họ đụng đến quyền lợi của người khác”.
Đối với ông Chương và nhiều
người khác, bài toán hóc búa cho sự trổi dậy của Trung Quốc là: một
chế độ độc tài có khả năng lộn ngược từ ý thức hệ Mác xít để trở nên
nền kinh tế lớn thứ hai trên thế giới dường như lại không thể chấp
nhận những thay đổi chính trị có khả năng kéo dài sự tồn tại của
chính chế độ ấy.
Giống như nhiều người Mỹ
than phiền là chính phủ của họ tê liệt vì khoảng phân cách giữa hai
chính đảng ngày càng rộng ra, những người Trung Quốc cổ vũ cải cách
cũng than phiền về một đảng Cộng sản nắm mọi quyền bính nhưng lại bị
tê liệt vì sự chồng chéo của các lợi ích tư riêng. Không một
phe phái chủ yếu nào (trong ba phe phái: (a) thành phần ưu tú nhiều
của cải và thống trị, (b) những công nghiệp nhà nước giàu có và
nhiều ảnh hưởng; (c) một bộ máy hành chính rộng lớn và bám rễ sâu)
sẽ có lợi nếu san sẻ quyền lực với đại thể quần chúng.
Nhiều người trong phong
trào cải cách cho rằng, dù sao đi nữa, thay đổi là không thể tránh
được chỉ vì, theo họ, biến động xã hội sẽ bắt buộc thay đổi xảy ra.
Theo quan điểm này, sự bất mãn với tình trạng bất bình đẳng không
ngừng gia tăng, với tham nhũng, với ô nhiễm môi trường và những tệ
nạn xã hội khác, chắc chắn sẽ dẫn đến một xã hội dân chủ hơn – hoặc
một bẻ ngoặc về hướng chủ nghĩa toàn trị.
Một mối lo to lớn là: trừ
khi thay đổi là có kế hoạch và được cẩn trọng thực hiện, Trung Quốc
có cơ nguy sa vào một biến động kiểu Cách mạng Văn hoá, một biến
động có thể đẩy quốc gia này lùi lại nhiều thập kỷ. “Các quan chức vẫn chưa cảm
thấy một cuộc khủng hoảng như thế,” tổng biên tập của một nhật báo
lớn của Đảng đã nói thế (với yêu cầu không tiết lộ tên ông) trong
một cuộc phỏng vấn năm nay. “Họ nghĩ rằng họ có thể tiếp tục xoay xở
để luồn lách cho qua.” Và có thể là họ làm được như thế ̶ ít nhất
là trong ít lâu nưa. Đa số người Trung Quốc ghi nhận công
trạng của Đảng trong việc nâng cao mức sống của nhiều trăm triệu
công dân khỏi sự nghèo khổ và tạo ra một giai cấp trung lưu khổng lồ
ở thành thị ̶ những người này là nền móng cho sự ủng hộ tình trạng
hiện hữu.
Nhưng nhiều người không hài
lòng với một giới tinh hoa vẫn nắm chặt kiểm soát chính trị, thu tóm
vô số của cải, và hoạt động với quyền lực hầu như không bị kiềm chế.
Các học giả nói rằng con số những “sự kiện quần thể” (mass incident)
– một cách đo khá mơ hồ của chính quyền về sự bất mãn, trong đó có
những cuộc phản kháng tự phát của công chúng – đã tăng gấp hai từ
năm 2005. Từ năm 2006 trở đi, chính phủ ngưng công bố tổng số.
“Chúng tôi nhìn nhận những
thành tựu,” Dương Kế Thằng (Yang Jisheng), một biên tập viên của tạp
chí phóng khoáng Viêm Hoàng Xuân Thu (Yanhuang Chunqiu) nói. “Nhưng
chúng tôi lo là làm thế nào để tiếp tục những thành tựu ấy”
“Cái bánh là cực kỳ to, cái
bánh to thứ hai trên thế giới. Nhưng nó bị chia một cách cực
kỳ không công bằng,” Dương Kế Thằng nói thêm. Và “điều ấy có tính hệ
thống. Nếu hệ thống không thay đỏi, nó sẽ mãi mãi là không
công bằng.”
Vài nhà lãnh đạo chia sẻ sự
sợ hãi ấy. Trong cuộc họp báo thường niên của ông trong tháng
Ba vừa qua, Ôn Gia Bảo – người duy nhất mạnh miệng biện hộ cho cải
tổ hệ thống của Đảng Cộng sản ̶ đã cảnh cáo rằng nếu không cải tổ
toàn diện nhóm lãnh đạo của Đảng thì sẽ có cơ nguy châm ngòi một
cuộc Cách mạnh Văn hoá thứ hai. Thay đổi chính trị là một đề tài
thường được thảo luận trong nhiều nhóm nghiên cứu của chính phủ và ở
trường Đảng, nơi huấn luyện những lãnh tụ tương lai. “Cả người cai trị lẫn người
bị trị đều không vui với tình trạng hiện hữu,” sử gia Chương Lập
Phàm nói. “Ý kiến hiện nay của đa số là thay đổi sẽ đến sớm,
song câu hỏi là như thế nào. Thay đổi sẽ hoặc là đến từ cấp
lãnh đạo cao nhất, hoặc là từ người dân.”
Những người chỉ trích than
phiền về sự trì trệ trong mười năm cầm quyền của chủ tịch Hồ Cẩm
Đào, và chỉ ra rằng Ôn Gia Bảo có thúc giục thay đổi song không năng
nổ gì lắm. Họ nói rằng Đảng không quan tâm đến việc giải quyết
những bất mãn của công chúng bằng việc thiết lập một hệ thống an
ninh tinh xảo đề bịt miệng người dân.
Ý kiến của Ôn Gia Bảo nhằm
nới lỏng cơ cấu Cộng sản là sự kêu gọi “dân chủ nội bộ Đảng,” ám chỉ
là cho những đảng viên cấp dưới có nhiều tiếng nói hơn trong việc
đặt định chính sách và lựa chọn lãnh đạo cấp cao. Nhưng không
có bằng chứng nào cho thấy ngay những thay đổi nhỏ bé như thế trong
“phương trình quyền lực” đã được nghiêm túc xúc tiến.
Ít có gì rõ ràng về xu
huớng của thế hệ mới, tức thế hệ sẽ thay thế Hồ Cẩm Đào và đa số
thành viên của Thường vụ Bộ Chính trị, cơ quan quyền lực cao nhất
của Đảng, trong giai đoạn chuyển tiếp bắt đầu vào mùa thu này.
Quan đỉểm chính trị của Tập
Cận Bình, hiện là phó chủ tịch Trung Quốc và đã được chỉ định kế
nhiệm Hồ Cẩm Đào, thì không ai biết, mặc dù trong một số diễn văn và
cuộc gặp gỡ ông có vài dấu hiệu mà đối với các nhà quan sát thì có
vẻ như có khuynh hướng tiến bộ hơn Hồ Cẩm Đào.
Vài người khác dường như sẽ
được cho lên địa vị lãnh đạo cũng cho thấy một ít dấu hiệu là họ ủng
hộ thay đổi. Đó là Lý Khắc Cường, người được cho là sẽ thay
thế Ôn Gia Bảo làm thủ tướng, phó thủ tướng Vương Kì San, trưởng Ban
Tổ chức Đảng Lý Nguyên Triều, và bà Lưu Diên Đông, tranh thủ để được
là người phụ nữ duy nhất trong Thường vụ Bộ Chính trị.
“Tôi lạc quan,” Chu Chi
Tinh (Zhou Zhixing), một giám đốc truyền thông và nguyên quan chức
một cơ quan nghiên cứu của Đảng Cộng sản, nói về Thường vụ sắp đến
của Bộ Chính trị. “Tôi nghĩ rằng những người ấy hiểu rất rõ hiện
tình Trung Quốc, và họ biết rằng cải cách chính trị là một trong
những đòi hỏi của dân chúng.” Trạm web của Chu Chi Tinh
(Consensus Net) đã trở thành một diễn đàn quan trọng cho tranh luận
chính trị.
Chu Chi Tinh và nhiều người
khác cho rằng, nếu thay đổi trong hoà bình có xảy ra thì nó phải
xuất phát từ nội bộ Đảng Cộng sản; bài học của Thiên An Môn là cấp
lãnh đạo sẽ không dung thứ những đe dọa cho quyền hành của họ. Nhiều
người nói đến một sự biến đổi như ở Đài Loan, nơi mà nhà cầm quyền
chuyên chế đã lẵng lặng nhường bước cho bầu cử trực tiếp năm 1996,
và dọn đường cho chế độ dân chủ mạnh mẽ ngày nay.
Song nhóm cổ vũ cho cải tổ
đồng ý về ít điều gì khác: hoặc là Trung Quốc nên có một nền dân chủ
kiểu Tây phương, hoặc là một dạng “mở” hơn của chế độ chuyên chế độc
đảng của Cộng sản, hoặc một thể chế nào đó hoàn toàn khác.
Những người có tư tưởng dân
tuý thì muốn tái tạo Đảng để phản ảnh quan điểm trước đây của Mao,
tái phân phối hàng tỷ đồng của cải nhà nước cho dân chúng.
Phong trào gọi là tân dân chủ, cầm đầu bởi một nhà kinh tế
chuyên về phát triển nông thôn kiêm ký giả tên Trương Mộc Sanh
(Zhang Mucheng) đang có nhiều người theo, đề xuất một kế hoạch thêm
“kiềm chế và đối trọng” (checks and balances) vào nền cai trị độc
đảng, và tăng gia đáng kể những bổng lộc an sinh (welfare benefits)
cho dân chúng. Song đa số các lãnh tụ hiện nay khinh bỉ chủ
nghĩa dân tuý kiểu Mao, và Bạc Hi lai, có lẽ là thủ lĩnh phái này,
đã bị hạ gục vì một scandal mùa xuân vừa qua.
Một phe cộng sản thứ hai
muốn mở Đảng ra cho cạnh tranh nội bộ, bỏ đi bộ mặt đoàn kết bên
ngoài của cấp lãnh đạo, và cho phép những phe phái cạnh tranh trình
bày ý kiến của họ rộng rãi trong Đảng để tìm sự chấp thuận. Về
lâu về dài, những người thuộc phe này khẳng định, sự minh bạch sẽ
nảy sinh nhiều đảng cạnh tranh nhau dưới cái ô của đảng Cộng sản ̶
một loại dân chủ độc đảng. Nhưng ở Trung Quốc, nơi mà sự ổn
định là quan tâm ám ảnh của cấp lãnh đạo, quan điểm rằng nên phơi
trần sự chia rẽ ở chóp bu quyền lực có vẻ gần như là một chuyện khôi
hài.
Đúng thế, những người cổ vũ
cải tổ thậm chí không đồng ý với nhau ngay cả về động cơ của họ.
Trí thức và những người đối kháng thì xem việc mở thoáng chính trị
như một việc tất nhiên. Nhiều người thuộc thế hệ đỏ thứ hai,
con cái của những khai quốc công thần, thì bị thúc đẩy bởi sự giận
dữ của họ đối với cái mà họ cho là Trung Quốc đã trở thành dưới sự
lãnh đạo của Hồ Cẩm Đào.
“Họ cho là Thanh Đoàn đã
phá hỏng cái quốc gia mà cha họ đã chiến đấu và hi sinh,” sử gia
Chương Lập Phàm nói, ám chỉ Đoàn Thanh niên Cộng sản, tức là căn cứ
quyền lực của Hồ Cẩm Đào.
Song, những người lý tưởng
đang bị bao vây thì không thể kén chọn như thế. “Chúng tôi hoan
nghênh họ,” ông Chuơng nói. “Ít ra có ý muốn cải tổ là tốt rồi, bất
kể tại sao”.
Nhưng tầm cỡ to lớn của sự
bất đồng ý kiến khiến nhiều người kêu gọi thay đổi phải phân vân: có
thể họ là một hội tranh cãi hơn là một phong trào ̶ các nhà trí
thức thì trao đổi lý thuyết qua những dĩa mì trong căn hộ của họ,
còn thế hệ đỏ thứ hai thì trao đổi lý thuyết qua những đại yến thịnh
soạn trong khách sạn.
“Mao thường nói “cách mạng
không phải là dạ tiệc,” ông Dương, tổng biên tập của tờ Viêm Hoàng
Xuân Thu mỉa mai. “Nhưng ngay bây giờ, cách mạng chính là một dạ
tiệc”
-------------------------
[1]
Chú thích của người dịch: Tức là con của Hoa Quốc Phong
[2]
Chú thích của người dịch: Tức là người chị cùng cha với Tập
Cận Bình. Cha của Tập Cận Bình (là Tập Trọng Huân) có
(ít nhất!) hai vợ, Tập Cận Bình là một trong bốn người con
của bà thứ hai.
Nguyên văn:
As China Talks of Change, Fear Rises on the Risks (New York
Times 17-7-12)
© Bản dịch của
viet-studies
